Hoog vanaf het dak van de Sint-Jan in Den Bosch kijken ze neer op het centrum van Den Bosch. Tijdens het Jeroen Boschjaar in 2016 zag ik van dichtbij de luchtboogbeelden Sint-Jan.  Ze raakten me. Nu komen ze tot leven dankzij een uniek project  van de veelzijdige kunstenaar Michiel Sonnevijlle.

Jeroen Bosch (1450-1516) was er destijds zelf bij. Vanaf de straat keek hij in 1478 toe bij het naar boven brengen van de eerste luchtbeelden. Inspireerden deze hem tot het schilderen van zijn fantasierijke figuren? Jeroen Bosch was parochiaan van de Sint-Jan en baseerde zijn werk op de Bijbel. In hoeverre hebben de luchtbeelden een geestelijke achtergrond?

Luchtboogbeelden van de Sint Jan en Jeroen Bosch

De bewoners van de Sint-Jan doen denken aan de vreemde figuren in het schilderij De Tuin der Lusten van Jeroen Bosch. Was hij soms betrokken geweest bij het maken van deze  personages? Volgens het door Jan Mosmans geschreven standaardwerk over de Sint-Jan (1931) ontbreekt het bewijs daarvoor.
Wellicht liet Jeroen Bosch zich wel inspireren door de wonderlijke wezens. .De eerste  werden geplaatst tussen 1478 en 1517. Jeroen Bosch maakte zijn Tuin der Lusten tussen 1503 en 1515. Beide vertonen een wonderlijke parade.      

Luchtboogbeelden en Tuin der Lusten

Wellicht liet Jeroen Bosch zich inspireren door het donderpreken van de mystieke kartuizer Dionysius (1402-1471). Deze geestelijke zag mensen als zondaars. Met als missie het bekeren van mensen hield hij hen een angstaanjagende spiegel voor.     
 ‘Ik zie de ijdelheid van het wijf, de blindheid van de man.” Zo sprak Dionysus vanaf de kansel. ‘’Ik zie de draak met de zeven koppen, de zonde in haar wangestalte.” Ook zag hij ”de rozenstruik van de duivel, geplant in een menselijke aars.”
 Verder zag hij slangen kruipen uit de kannen van de ketterij. Hij wees op het ”ei van de mensheid. Broeders en zusters, hoede jullie zich voor de tuin der Wellusten.’ (bron: Dick Heesen, Het geheim achter Jeroen Bosch).

Luchtboogbeelden van de Sint-Jan: wonderlijke parade

De luchtboogbeelden Sint-Jan evenaren de parade op de “Tuin der Lusten’’ van Jeroen Bosch. Je ziet fabeldieren en muzikanten plus ambachtslieden. De oorspronkelijke beeldjes raakten in de loop van de eeuwen verweerd.  Ook verdwenen er enkelen.
Tijdens de restauratie van de Sint-Jan  tussen 1870 en 1896 kreeg de parade eerherstel. Sommige werden gerestaureerd.  Kunstschilder Lambert Hezenmans uit Den Bosch ontwierp ook nieuwe spuwers. Frans Kuijpers maakte daarvan gips- en kleimodellen en  Antoon Goossens beeldhouwde hen.

Uniek  

De luchtboogbeelden Sint-Jan hebben geen diepzinnige en  samenhangende iconografische betekenis. Ze waren  bedoeld als anekdotisch getinte randversiering. Wel zijn ze uniek in de middeleeuwse kerkbouw.
De bouw van de Sint-Jan begon in de late Middeleeuwen en duurde 140 jaar. De aanvang begon in de  Gotiek. Deze stijl kenmerkte zich onder andere door ranke torens. De kathedraal van Den Bosch geldt als het  hoogtepunt van de Brabantse gotiek. Dit dankt zij aan de vele beeldhouwwerken waaronder ook de luchtboogbeelden.

Luchtboogbeelden van de Sint-Jan, wat willen ze vertellen?

Wat willen de luchtboogbeelden ons vertellen? Daarover bezint Michiel Sonnevijlle zich.  Als saxofonist en beeldend kunstenaar onderzoekt hij universele thema’s van het menszijn. Zoals verlies en vertrouwen. Ook hebzucht en hoop zijn voor hem een thema.
Dat alles inspireert hem tot het maken van expressieve olieverfschilderijen en composities op saxofoon en elektronica. Bij zijn project  over de luchtbeelden legt hij de focus op expressie en houding. Wat onthult deze lichaamstaal?

Luchtboogbeelden van de Sint-Jan in beeld en klank

‘’‘’De bewoners van de Sint-Jan’’ is een project naar mijn hart’’, zegt Michiel Sonnevijlle.  “Ik wil de essentie van de beelden weergeven. De stilstaande wezens in beweging brengen door beeld en klank.’’
Michiel Sonnevijlle maakte eerst in 2023 de avontuurlijke klim naar het dak van de Sint- Jan. Daar maakte hij foto’s van de luchtbeelden. Deze tekent hij na met houtskool op aquarelpapier. Daarna volgt het schilderen in olieverf op doek. Tot slot schrijft hij een passende compositie met sax en elektronica.

Luchtboogbeelden van de Sint-Jan in olieverf

Michiel experimenteerde eerst met een beperkt palet van verschillende kleuren olieverf. ‘’Deze wil ik voor de rest van de serie gebruiken. Zelf mengen van kleuren is zo lekker! Dáárom ben ik met olieverf gaan werken!’’ zegt hij.  
Bij elk van de luchtbeelden gaat hij op zoek naar wat hem raakt. Hij zoekt de universele emoties die ze uitbeelden. Daarna zoekt hij een manier om ze tot leven te wekken. Wellicht gebeurde dit ook zo bij Jeroen Bosch. Wie weet….

Verborgen leven van de kathedraal  

Plebaan Vincent Blom van de parochie Sint-Jan: “De luchtboogbeeldjes verbeelden het verborgen leven van de kathedraal. Op grote hoogte kijken muzikanten, ambachtslieden en zoveel andere figuren met een knipoog over de stad. In harmonie leven zij samen en als geen ander kennen zij het verhaal van de eeuwenoude kathedraal.”
Op een na zijn alle 96 luchtboogbeelden van de Sint-Jan mannen. Slechts 1 vrouwenfiguur siert de steunberen van de Bossche kathedraal.
Informatie over haar ontbreekt. ‘’Zoals bij de meeste van deze bijzondere werken’’, stelt Michiel. ‘Dat er een verhaal in zit is duidelijk!’’

De luchtboogbeelden van de Sint- Jan, doen!

• Volg dit project! De Sint-Jan toont vanaf eind april tot en met 14 september 2025 de multimediale expositie. Als aanloop daar naartoe gaat Michiel Sonnevijlle ‘’on tour’’ in Brabant. Daarin geeft Michiel Sonnevijlle diverse verrassende expo’s en optredens in ’s-Hertogenbosch en omgeving.
• Ga naar de gratis toegankelijke première van De bewoners van de Sint-Jan. Deze vindt van 24 tot en met 26 juni plaats. Locatie is de residentie van Michiel Sonnevijlle in Het Nest in de Ridderstaat 5-7 te ’s-Hertogenbosch. De openingstijden zijn van 11.00 tot 17.00 uur.
• Zij maken dit project mogelijk! Hetb project ”De bewoners van de Sint-Jan” wordt ondersteund door Stichting Nationaal Monument Sint Jan, parochie Sint-Jan, Kunstloc Brabant, gemeente ‘s-Hertogenbosch en Den Bosch Partners.
• In 2016 zag ik de luchtboogbeelden Sint- Jan vanuit de dakgoot van de kathedraal.

Wist je dat?

Wist je dat ”De bewoners van de Sint-Jan” het eerste soloproject is van Michiel Sonnevijlle? Houtskooltekeningen en expressieve olieverfschilderijen vloeien samen met saxofoon en elektronica plus performance. Tot 2023 speelde Michiel saxofoon in de succesvolle jazzband Power to the Pipo. Ze speelden onder meer tijdens het Haarlems jazzfestival.